Günümüzde yoğunlukla özel sektörde faaliyet gösteren firmaların odak alanında bulunan kurumsal sürdürülebilirlik çalışmalarının en önemli girdilerinden biri haline gelen kurumsal karbon muhasebesi, küresel çerçevelerin belirlediği kriterlerin günden güne daha şeffaf hale gelmesiyle en baştan hassas planlanması gereken bir sürece evrilmiştir. Planlamanın standartlara ve beklentilere uygun bir şekilde, imtiyaz göstermeden yapılması çalışmanın hem kurum içi faydaya dönen etkili hem de tam uyumla, seneden seneye sürekli bir şekilde yürütülmesiyle sonuçlanır.

Sera Gazı Protokolü ve/veya ISO 14064-1 başta olmak üzere, IEA vb. metodolojilerle de uygulamaya konulabilen bu süreç, gönüllü veya zorunlu şekilde yürütülebilir. Geçmişte gönüllü şekilde yürütülen karbon muhasebesi çalışmaları; ulusal ve uluslararası farklı raporlama standartları, uluslararası sürdürülebilirlik ölçüm çerçeveleri ile tedarikçi, müşteri talepleri doğrultusunda zorunlu yapılmaya başlanmıştır.

Firmaların karbon muhasebesine başlamadan önce mevcut durumda çalışmayı neden yaptığını, gelecekte nerelerde kullanabileceğini ve takip yapılacaksa bu takibin hangi düzlemde olacağını belirlemesi, akabinde yüzeysel bir SWOT (güçlü ve zayıf yönler, fırsatlar ve tehditler) analiziyle birlikte iş akışlarını bu çalışmaya entegre etmesi gerekmektedir. Örneğin, firmanın esas faaliyeti ve bu faaliyetten doğan birincil alt faaliyeti yansıtacak verileri toplamaya yönelik ön hazırlığını (sistemsel, ilgili ekibin hazır bulunuşluğunun oluşturulması vb.) önceliklendirmesi gibi noktalar oldukça önemlidir. Çalışmayı yapma amacını ve gelecekte ne gibi potansiyel aksiyonlar alması gerektiğini doğru bir şekilde belirleyen firmalar, gelecekte karşılarına çıkacak gerekliliklere karşı altyapıyı en baştan oluşturarak, karbon muhasebesi çalışmalarında sürekliliği sağlamak adına ilk adımı atmış sayılır.

Aşağıdaki şekilde -sektörel istisnaların mevcut olduğunu belirtmekle birlikte- karbon muhasebesinin erken sürecini aşamalandırabiliriz.

 

Kapsayıcı bir kurumsal karbon muhasebesi iş planının; kurum kültürüne, sektörel gerçekliklerine ve kurumun teknik altyapısına göre konsolide edilmesi ile birlikte süreç başlar. Bu aşama, çalışmalar başladıktan sonra geri dönülmesi çoğu zaman baz yıl değiştirilmediği takdirde mümkün olmayacak hale gelebilir. Dolayısıyla, çalışmanın başında kurumun operasyonel ve finansal yetki ağı, bağlı ortaklık ve girişim yatırımları eksiksiz bir şekilde haritalandırılıp; kurum içi istişareyle birlikte senaryolaştırılmalı, kurumun beklentisiyle örtüşecek şekilde konsolidasyon tamamlanmalıdır.

Konsolidasyon yaklaşımı tamamlandığında, kurum karbon muhasebesine sınırlarını belirleyerek başlayabilir hale gelir. Bu noktada, sistem sınırları, emisyon kaynakları ve envanter türü ve hesaplama metodolojisi bakımından tamamen aynı olmakla birlikte kavramsal olarak da belirlenmelidir. Kavramsal süreç, yine kurumların kültürü, paydaş beklentileri ve benzeri sebeplerle oluşturulabilir. Bu süreci regüle eden Sera Gazı Protokolü ve ISO14064-1 standartları, kurumlar için rehber niteliği taşımaktadır. Standartlardan biri veya her ikisi seçilerek standardın tavsiye ettiği sistem sınırları belirlenmelidir. Sistem sınırları belirlenirken, konsolide edilen organizasyonel yönetişim için doğrudan ve dolaylı emisyon kaynakları belirlenir. Burada mümkün olan en kapsayıcı sınırlar, sektörel gerçeklikler göz önünde bulundurularak belirlenmelidir. Aksi takdirde, gelecekte kriterlerinin eşik değerlerini aşağıya çeken uluslararası çerçevelere uyum zorlaşabilir ve geçmiş seneler için hesap tekrarı ve hatta baz yılın değiştirilmesi gibi konular gündeme gelebilir.

Kurumlar sistem sınırlarını belirledikten sonra, organizasyon içerisinde ilgili veri kaynakları belirlenmelidir. Sınırlar dahilinde bulunan emisyon kaynaklarındaki hangi veriye ne kalitede ihtiyaç duyulduğu önceliklendirilmeli ve kurumun harcayacağı çaba optimize şekilde dağıtılarak, gerekenden fazla efor engellenmeli, zaman yönetimi efektif hale getirilmelidir. Kurumda verilerin nasıl ve hangi birimler aracılığıyla tutulduğu, sonraki senelerde veriye dayalı yönetişimin nasıl kurgulanacağı gibi konular istişare edilmelidir. Verilerin kalitesi analitik şekilde kontrole tabii tutulmalı, sektörel gerçeklikler göz önünde bulundurularak yorumlanmalıdır. Bu aşama, kurumlara etkili bir karbon muhasebesi çalışması yapmanın yanı sıra, iş akış süreçlerinin de gözden geçirilmesi ve mevcut durumun bütüncül olarak analiz edilmesi gibi çapraz faydalar da sağlayabilmektedir.

Veri kümeleri oluşup kalite süreçleri de tamamlandıktan sonra bu verilerin de ayrıca konsolide edilmesi gerekmektedir. Organizasyon şemasının her bir aşamasından gelen veriler, ilgili sistem sınırlarında konsolide edilmeli ve bu veri kümeleri için ayrıca kurum içi ve ihtiyaç duyulması halinde kurum dışı ikinci kontrolden geçirilmesi gerekir. İşlenmeye hazır olduğuna karar verilen veri kümeleri en son envanter haline getirilmeli ve karbon muhasebesinde kullanılması üzerine kurum içi çıktı olarak tutulmalıdır.

Şekil 1’de aşamalandırılan ve üzerine tanımı yapılan tüm bu süreçler, etkili ve sürekli bir kurumsal karbon muhasebesinin kurumları doğrudan ilgilendiren ve bütüncül bir şekilde çalışması gerektiği aşamalardır. Günümüzde kurumlar bu süreçleri başarılı bir şekilde tamamlamak adına kurum içi iletişimi artırmaya yönelik çalışmalarda bulunmaya başlamışlardır. Organizasyonun her bir ağının birbiri ile iletişim ve istişare halinde olması, her aktörün ortak faydada buluşması adına önemlidir. Organizasyon, bütün paydaşlarıyla ortak kararda buluşabildiği sürece aynı dili konuşur ve gelecek hedeflerini, planlarını ve raporlamalarını başarılı bir şekilde takip edebilir.

Kurumlarımız, günden güne artan uluslararası taleplere karşılık verebilmek adına en düşük gereklilik eşikleri oldukça zorlaşan kriterlerle karşı karşıya kalmaktadır. Bu talepleri karşılamak, etkili ve istikrarlı karbon muhasebesini yapabilmekten geçmektedir. Karbon muhasebesi, sadece hesaplama metodolojisi ve raporlamanın tek başına yetmediği, erken süreç planlamasının da doğru kurgulanması gereken bir çalışma halindedir. Ulusal ve uluslararası birçok sektörden farklı organizasyonel yapılarda tecrübesi bulunan Metsims Sustainability Consulting olarak etkin saha ve proje deneyimimizden faydalanıp kurumlarımızın bütün süreçlerinde uçtan uca yanlarında olduğumuz kurumsal karbon muhasebesi süreçlerini dizayn etmeye devam ediyoruz.

Necati Görkem Aydoğan

Jr. Sustainability Consultant at Metsims