Dünya iklim krizine karşı mücadele verirken, ülkeler yalnızca kendi sınırları içindeki emisyonları değil, ticaret yoluyla taşıdıkları karbon ayak izini de masaya yatırmak zorunda kalıyor. Avrupa Birliği bu noktada çok kritik bir adım attı: Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (CBAM). Bu mekanizma sadece çevre politikası değil, aynı zamanda ticaretin kurallarını da değiştirecek bir yapı sunuyor. Peki neden böyle bir uygulamaya ihtiyaç duyuluyor?

Geleneksel karbon düzenlemeleri üretim yapılan ülkeyi esas alırken; CBAM, “Ürün nereye gidiyor ve nasıl üretildi?” sorusunun da cevabını arıyor. Bunun nedeni AB’nin karbon emisyonunu azaltmaya çalışırken, üretimin daha esnek çevre kurallarına sahip ülkelere kaymasını istememesi. İşte tam da bu noktada karbon kaçağı kavramı karşımıza çıkıyor.

CBAM, karbon kaçağını önlemek ve küresel ölçekte karbon maliyetini dengelemek için oluşturulmuş bir sistem. Yani mesele sadece çevre değil; rekabet, eşitlik ve ticaret dengesi de bu işin tam merkezinde.

CBAM Nedir ve Neden Uygulanıyor?

CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) yani Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması, Avrupa Birliği’nin iklim politikaları doğrultusunda oluşturduğu bir karbon vergilendirme sistemidir. Bu mekanizma, AB dışından ithal edilen karbon yoğun ürünlere, AB içindeki karbon fiyatlandırmasına benzer şekilde bir ek maliyet uygulanmasını öngörüyor.

CBAM’ın temel amacı hem karbon kaçağını önlemek hem de küresel ölçekte sera gazı emisyonlarını azaltmak olarak öne çıkıyor. Karbon kaçağı, bir ülkenin karbon salımına sınır getirmesiyle birlikte, karbon yoğun üretim faaliyetlerinin daha gevşek çevre politikalarına sahip ülkelere kayması anlamına geliyor. Örneğin, AB’de karbon maliyetleri yüksek olduğu için bir çelik üreticisi üretimini Hindistan gibi karbon düzenlemesi daha zayıf olan bir ülkeye taşıyabiliyor. Bu durumda emisyonlar küresel ölçekte azalmadan yalnızca coğrafi olarak yer değiştiriyor. CBAM tam da bu sorunu çözmek ve karbon maliyetinin nerede üretildiğine bakmaksızın eşitleme amacına hizmet ediyor. Bu sayede hem AB sanayisinin rekabet gücü korunmakta hem de iklim politikaları açısından küresel düzeyde adil bir denge hedefleniyor.

Ne Zaman Yürürlüğe Girdi? (Geçiş Periyotlarıyla Birlikte)

CBAM resmî olarak 1 Ekim 2023 tarihinde geçiş dönemi ile uygulamaya girdi.

Geçiş Dönemi: Ekim 2023 – Aralık 2025

Geçiş döneminde henüz herhangi bir finansal yükümlülük bulunmamaktadır; bu süreçte yalnızca raporlama zorunluluğu vardır. AB’ye ürün ihraç eden firmaların veya ithalatçıların, kapsama giren ürünler için üretim sürecinde ortaya çıkan gömülü emisyonları beyan etmeleri gerekmektedir. Bu dönemin temel amacı, şirketlerin CBAM sisteminin işleyişini öğrenmelerini sağlamak ve gerekli veri toplama ile raporlama altyapılarını oluşturmalarına olanak tanımaktır.

Tam uygulama 1 Ocak 2026 itibarıyla başlayacak

1 Ocak 2026 itibarıyla CBAM tam anlamıyla yürürlüğe girecek ve geçiş dönemindeki yalnızca raporlama yükümlülüğünün ötesine geçerek finansal yükümlülükleri de kapsayan bağlayıcı bir sistem haline dönüşecek. Bu tarihten itibaren, AB’ye ithal edilen kapsama giren ürünlerin üretimi sırasında ortaya çıkan her ton karbon emisyonu için CBAM sertifikasının satın alınması zorunlu olacak. Sertifikaların fiyatı, AB Emisyon Ticaret Sistemi’nde (ETS) belirlenen karbon fiyatlarına göre belirlenecek. Yani, örneğin ETS’de 1 ton CO₂ eşdeğeri için belirlenen fiyat 90 € ise, ithalatçılar aynı miktarda sertifika için benzer bir bedel ödeyecekler. Ancak, ürünün üretildiği ülkede halihazırda ödenmiş bir karbon fiyatı varsa (örneğin karbon vergisi), bu tutar CBAM ödemesinden düşülebilecek. Ayrıca, 2026 itibarıyla ithalatçıların emisyon verilerini bağımsız doğrulayıcı kuruluşlar tarafından onaylatmaları ve bu doğrulanmış verileri AB’ye düzenli olarak beyan etmeleri gerekecek. Uygunsuzluk, eksik bildirim veya geç raporlama gibi durumlarda ciddi mali yaptırımlar uygulanacak. Bu dönemde CBAM, artık yalnızca çevresel değil, aynı zamanda ticari bir zorunluluk haline gelecek ve özellikle AB ile ticaret yapan ülkelerdeki şirketler için rekabet koşullarını doğrudan etkileyecek.

Hangi Sektörleri Kapsıyor?

Başlangıçta Kapsanan Sektörler:

1. Demir-çelik
2. Alüminyum
3. Çimento
4. Gübre
5. Elektrik
6. Hidrojen

Bu ürünler hem karbon yoğun hem de küresel ticarette rekabetin yoğun olduğuürünler olarak dikkat çekiyor.

CBAM Hangi Emisyonları Hesaba Katıyor?

CBAM, ürünün üretimi sırasında ortaya çıkan doğrudan ve dolaylı sera gazı emisyonlarınıhesaba katar.

• Doğrudan Emisyonlar: Üretim sürecinde doğrudan ortaya çıkan CO₂ (örneğin çelik üretiminde kok kömürünün yanması).

• Dolaylı Emisyonlar: Üretim sürecinde kullanılan elektrikten kaynaklanan emisyonlar (özellikle geçiş döneminde bazı sektörler için isteğe bağlı bildirim olarak).

AB, CBAM kapsamında hesaplanacak emisyonlar için standart metodolojiler geliştirmiştir ve ithal edilen ürünlerin karbon içeriğinin doğru biçimde beyan edilmesini beklemektedir. İhracatçı firmalar üretim süreçlerine ait doğrulanabilir emisyon verilerini sunabildikleri takdirde, bu özgün veriler esas alınır. Ancak firma kendi verilerini sunamazsa, AB Komisyonu tarafından belirlenen varsayılan emisyon değerleri devreye girer. Bu değerler, genellikle emisyon yoğunluğu yüksek olan ülkeler arasında yer alan en yüksek sera gazı salımı yapan ilk 10 ülkenin ortalamasına göre hesaplandığı için, çoğu durumda gerçeğe kıyasla daha yüksek olur. Bu da firmaların daha fazla CBAM sertifikası satın almak zorunda kalmasına ve dolayısıyla daha fazla maliyetle karşılaşmasına neden olur. Bu nedenle, doğru ve düşük emisyonlu üretim yapan ihracatçı firmalar için, kendi doğrulanmış emisyon verilerini sunmak hem çevresel hem de finansal açıdan ciddi bir avantaj sağlar.

Şirketler Ne Yapmalı?

CBAM, özellikle Avrupa Birliği’ne ihracat yapan firmalar için stratejik bir dönüşüm gerektiriyor. Bu kapsamda firmaların öncelikle ürün bazında karbon emisyonlarını hesaplamaya başlaması gerekiyor. Üretim tesislerinde kullanılan enerji kaynakları, hammadde türleri, üretim süreçleri gibi tüm girdiler dikkatle izlenmeli ve emisyon verileri güvenilir biçimde toplanmalı. Ardından, bu verileri AB’nin belirlediği formatlara uygun şekilde raporlayacak bir sistem kurulmalı. Geçiş döneminde bile raporlama kalitesi yüksek olan firmalar, AB pazarında ciddi avantaj elde edebilir. Bu süreçte firmaların AB’deki ithalatçılarla etkin bir iletişim kurması da hayati önem taşıyor; çünkü ithalatçıların CBAM yükümlülüklerini yerine getirebilmesi için üretici firmalardan zamanında ve doğru emisyon bilgisi alması gerekiyor. Bu nedenle firmaların tedarik zinciri içinde CBAM’a özel bir koordinasyon geliştirmesi bekleniyor. Öte yandan, CBAM yükünü hafifletmenin en kalıcı yolu karbon ayak izini azaltmak. Yenilenebilir enerjiye geçiş, üretim proseslerinin iyileştirilmesi, enerji verimliliği gibi önlemler hem çevresel etkiyi azaltır hem de CBAM maliyetlerini düşürür. Son olarak, emisyon verilerinin şeffaf ve denetlenebilir olması büyük önem taşıyor. Bu amaçla, uluslararası geçerliliği olan karbon hesaplama ve doğrulama sistemlerinden belge almak, firmalara hem regülasyon uyumu hem de ticari itibar açısından ciddi bir avantaj sağlar

CageCbam ile CBAM Süreçlerinizi Dijitalleştirin

Metsims’in çözüm ortağı olduğu cageSuite Sustainability Plaform tarafından geliştirilen cageCbam yazılımı, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (CBAM) kapsamındaki raporlama ve tedarik zinciri denetimi süreçlerini hızlı, güvenilir ve kullanıcı dostu bir şekilde yönetmeyi sağlıyor. Bu yazılım sayesinde yalnızca birkaç adımda, 5 dakikadan kısa bir sürede çeyreklik CBAM raporu oluşturulabiliyor.

CageCbam, entegre veri yapısı sayesinde Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi (EU ETS) kapsamındaki güncel karbon fiyatlarını anlık olarak takip etmenize olanak tanıyor. Ayrıca sürekli güncellenen tedarikçi veri tabanıyla, üretim süreçlerinizdeki karbon ayak izini analiz ederek daha düşük emisyonlu üretim için optimizasyon önerileri sunuyor.

Cage ekosisteminin bir parçası olarak geliştirilen cageCbam, CBAM yükümlülüklerini yerine getirmenin ötesine geçerek veriye dayalı karar alma süreçlerini destekleyen kapsamlı bir dijital çözüm sunuyor.