Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (LCA), bir ürün ya da hizmetin ISO 14040/44 standartlarına göre “beşikten mezara” tüm aşamalarının çevresel etkilerini şeffaf bir biçimde analiz etmeyi amaçlar. LCA çalışmaları ürünün çevresel etkilerini ortaya koymakla beraber sürdürülebilir üretim ve tüketim için yol gösterici bir araç olarak, işletmelerin çevre dostu stratejiler geliştirmesine olanak tanır.

Çevresel etkilerin doğru olarak ortaya konulması doğru hedefler verilmesi ve doğru noktalarda aksiyon alınması için son derece önemlidir. LCA çalışmalarında en kritik noktalar doğru metodolojiyle toplanmış doğruluğu yüksek faaliyet verileri, kullanılan veri tabanları ve ilgili faaliyet verileri ile çevresel etki faktörlerinin doğru bir şekilde buluşturulup modellenmesidir. LCA’nın güvenilirliği kullanılan faaliyet verisi, veri tabanları ve yazılım altyapısına bağlıdır.

Bir LCA projesinde sahadan toplanan veriler birincil veri olarak isimlendirilirken, veri tabanlarından elde edilen veriler ikincil veri olarak adlandırılmaktadır. Sahadan elde edilen gerçek değerler olan birincil veri kullanımı eğer bu veriye ulaşılırken doğru metodolojiler kullanılmış ise her zaman birinci tercih olmalıdır fakat birincil veri toplamak zaman ve maliyet kaybı getirdiğinden LCA çalışmalarında veri tabanlarından elde edilen ikincil veriler çokça kullanılır. Bu yüzden rutin bir LCA çalışmasında kullanılan toplam verinin büyük kısmı ikincil verilerden oluşmaktadır. İkincil veriler olmadan bir LCA çalışması gerçekleştirmek neredeyse imkansızdır.  Bununla birlikte, projelerin maliyetini ve zaman düşüren ikincil veriler, yapılan hesaplamanın kalitesini de doğrudan etkilemektedir.

LCA’nın erken dönemlerinde çalışmalar daha çok bağımsız veriler üzerinden yürütülürken, güvenilir ve standart veri tabanlarının eksikliği ciddi bir kısıt oluşturuyordu. 1990’lı yıllara kadar “enerji analizi” kapsamında bir takım çevresel etki çalışmaları yapılırken veri tabanları henüz oluşturulmamış durumdaydı. 1990’ların sonunda ortaya çıkan Ecoinvent veri tabanı, bu alanda bir dönüm noktası olmuş ve LCA’nın bilimsel ve endüstriyel uygulamalarında şeffaf, karşılaştırılabilir ve güncel verilerin kullanılmasının önünü açmıştır. 2000’li yıllarda pek çok sektör için veri tabanı çalışmaları hız kazanmıştır. Günümüzde ise farklı sektörlere ve bölgelere özgü çok sayıda veri tabanı geliştirilmiş, yazılımlar aracılığıyla bu veriler araştırmacı ve uygulayıcılara entegre bir şekilde sunulmaktadır.

Birincil verinin olmadığı durumlarda veri faktörlerinin güvenilirliği ve farklı LCA çalışmalarının karşılaştırılabilir olması için standartlaşmış, şeffaf ve güvenilir veri tabanlarının kullanımı kritik önem taşır.

LCA yazılımları veri tabanlarının kullanımını ve bu veriler ile modelleme çalışmalarının gerçekleştirilmesine olanak sağlayan araçlardır. Bünyelerinde bulundurdukları farklı metodolojiler ile çeşitli çevresel etkileri otomatik olarak raporlanmasını sağlarlar.

SimaPro

LCA yazılımları arasında en çok öne çıkanlardan biri SimaPro’dur. Uzun yıllardır hem akademide hem de endüstride kullanılan SimaPro, kullanıcı dostu arayüzüyle kapsamlı modellerin görsel olarak kolayca kurulmasını sağlar. Geniş veri tabanı desteği (Ecoinvent, Agri-footprint vb.) sayesinde farklı sektörler için güvenilir sonuçlar üretir. Akademide tercih edilmesinin temel nedeni, şeffaf veri yönetimi ve yayınlarda kabul gören metodolojiler sunmasıdır; endüstride ise sürdürülebilir ürün tasarımı ve çevresel raporlama için güçlü bir karar destek aracı olarak kullanılır. ISO 14040/44 ve EN 15804 gibi standartlarla uyumlu çalışması, SimaPro’yu sadece araştırma değil, aynı zamanda çevresel ürün beyanı (EPD) gibi çalışmalar için de tercih edilen bir araç haline getirmiştir. 30 yılı aşkın süredir gelişimini sürdüren SimaPro, hem geniş kullanıcı topluluğu hem de düzenli güncellemeleriyle LCA çalışmalarında güvenilirliğini korumaktadır.

Metsims, SimaPro’nun Türkiye’deki tek yetkili partneri ve çözüm ortağıdır.

SimaPro’da YERLEŞİK OLARAK yer alan veri tabanları:

Agri-footprint:

Agri-footprint veri tabanı, tarım ve gıda sektörüne özel hazırlanmış kapsamlı bir yaşam döngüsü envanteri (LCI) sunar. Mérieux NutriSciences | Blonk tarafından geliştirilen bu veri tabanı, yem, gıda ve biyokütle üretim süreçlerini kapsayan yaklaşık 4.800 ürün ve prosese dair bilgi içerir. Küresel ısınma (arazi kullanımı değişimi dahil), asidifikasyon, eutrofikasyon, toksisite, su tüketimi ve arazi kullanımı gibi çok sayıda etki kategorisini desteklemesi sayesinde tarımsal üretimin çevresel etkilerini ayrıntılı biçimde ortaya koyar. SimaPro’nun varsayılan sürümünde Agri-footprint verileri ekonomik tahsis yöntemi (economic allocation) ile sunulmaktadır; ancak kullanıcılar kütle ve enerji tahsis seçeneklerini de ücretsiz olarak entegre edebilmektedir. Kullanıcılara kütle, enerji ve ekonomik tahsis seçenekleri sunarak farklı varsayımlar altında duyarlılık analizleri yapılmasına olanak tanır. Enerji ve yakıt gibi arka plan süreçlerinde Ecoinvent veri tabanını referans alan Agri-footprint, özellikle tarımsal ürünlerin karbon ayak izi çalışmaları, biyobazlı ürünlerin değerlendirilmesi ve GHG Protokolü kapsamında Scope 3 emisyon analizleri için güvenilir bir kaynak olarak öne çıkar.

Ecoinvent:

Ecoinvent, İsviçre merkezli ecoinvent Association tarafından geliştirilen, farklı sektörlere ait süreçlerin çevresel girdilerini ve çıktıları (malzeme, enerji kullanımı, emisyonlar vb.) sistematik olarak sunan bir yaşam döngüsü envanteri veri tabanıdır.

İlk olarak 2003 yılında yayımlanmıştır. Güncel sürümleri (Version 3.11) sürekli geliştirilmekte ve sektörel veri kapsamı genişletilmektedir. Veriler; ISO 14040/14044, EN 15804, ISO 21930, Product Environmental Footprint (PEF) gibi standartlara uygun olacak şekilde derlenir. Ecoinvent, dünyada en yaygın kullanılan ve en kapsamlı Life Cycle Inventory (LCI) veri tabanlarından biridir. Özellikle LCA ve EPD çalışmalarında bilimsel, şeffaf ve karşılaştırılabilir veri sunmak amacıyla geliştirilmiştir.

EU & Danish Input-Output:

EU & Danish Input-Output veri tabanı, SimaPro’da yer alan bölgesel veri tabanlarından biridir. Avrupa ve Danimarka ekonomilerine özgü girdi-çıktı tablolarına dayalı olarak geliştirilmiş bu veri tabanı, geniş ölçekli ekonomik faaliyetlerin çevresel etkilerinin modellenmesine imkân tanır. Özellikle ülke ve bölge düzeyinde üretim ve tüketim sistemlerinin çevresel ayak izini analiz etmek için kullanılır ve SimaPro’nun varsayılan veri tabanları arasında yer alır.

Industry Data 2.0:

Industry Data 2.0, SimaPro ile entegre olarak tüm kullanıcıların erişebileceği, sektör dernekleri tarafından sağlanan yaklaşık 300’ün üzerinde veri setini içeren özel bir endüstri verisi kütüphanesidir. Bu veri tabanı plastik, deterjan/temizlik ürünleri, çelik, yüzey aktif maddeler gibi sektörleri kapsar; veriler PlasticsEurope, worldsteel, ERASM, IMOA ve ACE (Alliance for Beverage Cartons and the Environment) gibi kuruluşlardan derlenir. Veriler sistem düzeyindedir — yani birim süreçlere (unit process) değil, yaşam döngüsü envanterine (LCI) odaklanır — ve her setin kaynakları ile metodolojik detaylarıyla birlikte dokümantasyonu sağlanır. Bu yapı, endüstrinin kendi verilerini doğrudan LCA modellerine entegre etme imkânı tanır ve sektörel analizlerde güvenilirliği artırır.

USEEIO (US Environmentally-Extended Input-Output):

USEEIO, ABD Ekonomik Analiz Bürosu’nun (BEA) girdi-çıktı tabloları ile hava, su, enerji, mineraller gibi kaynak kullanımına ve kirletici salınımlarına ilişkin çevresel verileri uyumlu hale getirir. SimaPro Craft sürümünde yer alan bu veri tabanı, 411 farklı mal kategorisi (commodity) için birim süreç (unit process) düzeyinde yaşam döngüsü envanter (LCI) modeli sunar — temel ekonomik verisi 2012 yılına, çevresel verisi ise 2010-2016 yıllarına dayanmaktadır. Coğrafi kapsamada, model ABD’yi tek bir bölge olarak ele alır; ABD bölgeleri, egemen topraklar ya da kabile bölgeleri bu modele dahil edilmemiştir. USEEIO, karbon ayak izi hesaplamalarından çevresel analizlere kadar geniş uygulama alanları sunar ve SimaPro kullanıcılarına ABD odaklı analizlerde güçlü bir kaynak sağlar.

USLCI+:

USLCI+ veri tabanı, SimaPro Craft kullanıcılarına sunulan ve Amerika Birleşik Devletleri’ne özgü enerji ve hammadde akımlarını kapsamlı şekilde modelleyen bir LCI kütüphanesidir. Bu veri tabanı, hem bireysel “gate-to-gate”, “cradle-to-gate” hem de “cradle-to-grave” süreç analizlerine uygun veriler içerir ve ABD elektrik şebekesinin yaşam döngüsü verilerini de kapsar. USLCI+ modelinde 550’den fazla süreç (örneğin yakıt üretimi, malzeme işlemleri, yapı malzemeleri, kimyasallar) yer alır ve enerji akımlarının tam döngüsü (“baseline” elektrik verisi) bu setlere dahil edilmiştir. USLCI+ içindeki veri setleri, Federal LCA Commons esaslarına uygun şekilde metadata ve metodolojik belgelerle birlikte sunulur; böylece şeffaflık ve izlenebilirlik sağlanır. Bu veri tabanı, özellikle ABD odaklı LCA analizleri, elektrik kaynaklarının çevresel etkileri ve malzeme üretim süreçlerinin detaylı değerlendirilmesi için güçlü bir altyapı sunar.

SimaPro’ya ÜCRETSİZ olarak entegre edilebilen veri tabanları:

Agribalyse:

Fransa’ya özgü tarım ve gıda ikamesine odaklanan bir LCI (Yaşam Döngüsü Envanter) veri tabanıdır. ADEME liderliğindeki bir bilimsel konsorsiyum tarafından geliştirilen bu veri seti, Fransa’da üretilen ya da tüketilen 2.517 tarım ve gıda ürünü için süreç düzeyinde (unit process) veriler içerir. İthal ürünler için ise Ecoinvent ve WFLDB veri tabanlarından yararlanır. Modelleme ve metodoloji açısından Agribalyse, ISO, LEAP ve PEF gibi uluslararası rehberlere büyük ölçüde uyum sağlar. SimaPro kullanıcılarının Agribalyse’i kullanabilmeleri için SimaPro’nun 10.2.0.3 veya daha yeni bir sürümüne sahip olmaları ve geçerli Ecoinvent lisansına sahip olmaları gereklidir.

Environmental Footprint:

Environmental Footprint veri tabanı, Avrupa Komisyonu’nun Tek Pazar için Yeşil Ürünler (Single Market for Green Products) girişimi kapsamında geliştirilmiş bir LCA veri kaynağıdır. Bu veri tabanı, PEFCR (Product Environmental Footprint Category Rules) ve OEFSR (Organization Environmental Footprint Sector Rules) kurallarına uygun yaşam döngüsü envanter (LCI) veri setleri ve uyumlu etki değerlendirme yöntemleri içerir. Kullanıcılar, ürünlerinin çevresel performansını bu verilerle hesaplayarak Avrupa’daki ortalama ürünlerle kıyaslama (benchmarking) yapabilir, performans iyileştirme alanlarını tespit edebilir.

EXIOBASE:

EXIOBASE v3.3, SimaPro’da kullanılabilen çok bölgeli (multi-regional) çevresel açıdan genişletilmiş bir girdi-çıktı (Supply & Use / Input-Output) veri tabanıdır. Bu veri tabanı, 43 ülkeyi kapsar (küresel GSYİH’nın ~%95’ine denk gelen ekonomiler), ayrıca 160’tan fazla sanayi sektörü ve 200 ürün kategorisi düzeyinde detay sunar.  EXIOBASE, yalnızca parasal (monetary) ilişkileri değil, aynı zamanda fiziksel akışları (enerji, su, emisyonlar, kaynak kullanımı gibi) modelleyerek kapsamlı bir analiz altyapısı sağlar. Ayrıca endüstri bazlı sosyal ve ekonomik akışlara dair 21 farklı gösterge de içerir.

WEEE LCI:

WEEE LCI veri tabanı, elektrikli ve elektronik ekipmanların (EEE) ömrünü tamamlaması durumundaki süreçleri modellemek için tasarlanmış Fransız bağlantılı bir yaşam döngüsü envanter (LCI) kütüphanesidir. Bu veri tabanı, evsel ve bazı sektörel EEE’lerin bertaraf/geri dönüşüm süreçlerini kapsayan 900’den fazla proses verisi, 86 farklı malzeme türü ve WEEE’den elde edilen üç ana plastik türü (PP, PS, ABS) için geri kazanım verileri içerir.

SimaPro’ya ÜCRETLİ olarak entegre edilebilen veri tabanları:

Carbon Minds:

Carbon Minds’in cm.chemicals veri tabanı, kimyasallar ve plastikler açısından çevresel değerlendirme yapmak isteyen kullanıcılar için geliştirilmiş büyük ölçekli bir LCI (Yaşam Döngüsü Envanter) veri tabanıdır. SimaPro formatında sunulur ve ISO 14040 / 14044 / 14067 standartlarına uygun, tutarlı bir metodoloji ile yıllık güncellemelerle desteklenir. Bu veri tabanı, dünyadaki kimyasal ve plastik üretiminden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının yaklaşık % 75’ini temsil eden ana bileşenleri kapsar. Veriler 190 bölge düzeyinde modelleme olanağı sağlar, böylece kullanıcılar coğrafi olarak detaylı analizler yapabilir.

cm.chemicals için farklı paket seçenekleri mevcuttur: “Essentials – Global Insights” paketi kimyasallar için temsili üretim ve tüketim karışımlarını içerirken, “Plastics – Global Insights” paketi özellikle plastik ürünler için teknolojik karışımlar ve üretim süreçlerini kapsar.

DATASMART LCI package:

Long Trail Sustainability (LTS) tarafından geliştirilen bu DATASMART, ABD’ye özgü elektrik karışımları, doğal gaz süreçleri, biyoyakıt modelleri ve atık yönetimi gibi süreçleri kapsayan yaklaşık 700’den fazla orijinal veri seti içerir. (longtrailsustainability.com manual) DATASMART, temel olarak US LCI v1.60 ve Ecoinvent v2.2 verilerinin modifiye edilmiş hâllerine dayanır; bu veriler yerel ABD koşullarıyla uyumlu hale getirilir (örneğin ABD elektrik karışımları, doğal gaz çıkarımı, eyalet düzeyinde enerji dağıtımı) ve varsayılan olarak ecoinvent’in Avrupa ağırlıklı verilerinin ABD için özelleştirilmesine dayanır.

ESU World Food LCA:

ESU World Food LCA veri tabanı, dünya çapında gıda sektörünü kapsayan yaklaşık 1900 yaşam döngüsü envanteri (LCI) veri setine sahiptir. Bu veri tabanı; tarımsal üretim, sebze, meyve, hayvansal ürünler, balıkçılık, süt ürünleri, et alternatifleri, temel gıdalar, içecekler, tatlılar, hazır yemekler, ev içi tüketim, evcil hayvan gıdaları gibi birçok gıda ile ilgili süreçleri içerir.

Tüm sistem süreçleri, SimaPro’nun arka plan kütüphanesi olarak sunulur ve SimaPro’nun desteklediği tüm etki değerlendirme (LCIA) metodolojileriyle uyumlu şekilde çalışabilir. Veriler tamamen elektronik EcoSpold v1 formatında belgelenmiş, hem birim süreç (unit process) hem de sistem süreç (system process) olarak satın alınabilir. Ayrıca ürünlerin çevresel yoğunlukları (örneğin kg başına CO₂ eşdeğeri) da veri tabanı kapsamında sağlanır.

IDEA Japanese Inventory:

IDEA v2 (Japanese Inventory Database), Japonya ekonomisindeki neredeyse tüm sektörleri kapsayan hibrit (istatistik + proses tabanlı) bir envanter veri tabanıdır. SimaPro’da birim süreç (unit process) veri setleri halinde sunulur, IDEA yaklaşık 3.800 proses içerir; tarım, ormancılık, balıkçılık, madencilik, inşaat, kimya, metalürji, tekstil, enerji, su ve atık yönetimi gibi hem imalat hem de hizmet sektörlerini kapsar. Her proses, bir IDEA koduyla etiketlenmiş olup Japonya Standart Mal Sınıflandırması’na dayanan hiyerarşik bir yapıdadır. Ayrıca, yeni eklenen arazi kullanımı ve su akış verileri Japonya’ya özgü istatistiklere dayandırılmıştır. Küresel ısınma, asidifikasyon, ozon tabakası incelmesi, fosil kaynak tükenmesi, su kaynakları, arazi kullanımı gibi ana etki kategorilerini içerir. Veritabanı, Japonya’daki LCA çalışmalarında yaygın şekilde kullanılır; örneğin ulusal karbon ayak izi deneme projelerinde bazı emisyon faktörlerinin belirlenmesinde IDEA alt kümesi kullanılmıştır.

Social hotspots:

Social Hotspots Database (SHDB), tedarik zincirindeki sosyal riskleri analiz etmeyi amaçlayan bir veri tabanıdır. SimaPro’da kullanılmak üzere sunulan bu veri tabanı, 140 ülke ve bölgeyi kapsayan ve 57 ekonomik sektörü içine alan küresel bir girdi-çıktı modeli kullanır. SHDB; işçi hakları, sağlık ve güvenlik, insan hakları, yönetişim ve topluluk altyapısı gibi sosyal gösterge setlerini içerir. Tedarik zincirine dair modelleme yaparken, belirli bir ürün kategorisine ilişkin küresel ticaret verilerine (GTAP) dayalı olarak sektör / ülke bazlı süreçler çıkarılır, bu süreçlerin iş yoğunlukları (çalışan saatleri) tahmin edilerek sosyal risk “hotspot”ları tespit edilir. Bu sayede, hangi süreçlerin sosyal açıdan daha yüksek risk taşıdığı belirlenebilir ve daha etik, sorumlu tedarik stratejileri geliştirmek mümkün olur.

ONE CLICK LCA

One ClickLCA, ilk zamanlarında özellikle inşaat sektörü için geliştirilmiş, bulut tabanlı bir yaşam döngüsü değerlendirme (LCA) yazılımıdır. Ana odağı bina, altyapı ve malzemelerin çevresel performansının hesaplanması ve bu sonuçların yeşil bina sertifikaları (LEED, BREEAM, DGNB, HQE vb.) ile uyumlu biçimde raporlanmasıdır. Kullanıcı dostu arayüzü, otomatik hesaplama modülleri ve sektöre özgü entegrasyonlarıyla kullanım alanlarını oldukça arttırmıştır.

2001 yılında Finlandiya’da kurulan Bionova Ltd. tarafından geliştirilmeye başlanan One Click LCA’in ilk sürümü 2010’da yapı sektörü için karbon ayak izi ve LCA hesaplamaları için piyasaya sürülmüştür. 2010’lu yıllarda bulut tabanlı hale getirilerek EPD veri tabanları ile entegrasyon sağlanmış ve yeşil bina sertifikasyonlarıyla uyumluluğu geliştirilmiştir. 2020’li yıllarda ise globalleşen yazılım yapı malzemeleri sektörü dışında da gelişimini sürdürmüştür.

One Click LCA ikincil verilerden çok birincil veri kullanımına ve birincil veriye uygun özelleştirilmiş çalışma sonuçlarının kullanımına odaklanmaktadır. Tek bir kaynak yerine çok sayıda EPD, LCA veri seti ve generic veriyi birleştirir ve ürünün üretim teknolojisi, coğrafi kapsamı gibi parametrelere göre uygun olarak bu verilerin kullanımını sağlar. Eğer bu şekilde bir veri mevcut değil ise Ecoinvent ve Agri-footprint gibi veri tabanlarından generic veri kullanımına da olanak sağlar.

SimaPro’nun One Click LCA ile Birleşmesi

SimaPro ile One Click LCA’nın birleşmesi, LCA dünyasında önemli bir dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir. SimaPro, uzun yıllardır akademi ve araştırma alanında şeffaf veri yönetimi, metodolojik esneklik ve uluslararası kabul gören standartlara uyumu sayesinde güçlü bir konuma sahiptir. Buna karşın One Click LCA, özellikle inşaat sektörü ve yeşil bina sertifikasyonları (LEED, BREEAM vb.) için geliştirilmiş kullanıcı dostu çözümleriyle öne çıkar. İki yazılımın birleşmesi, akademik titizlikle hazırlanmış geniş kapsamlı veri tabanlarını, sektör odaklı pratik araçlarla bir araya getirerek kullanıcılara hem daha geniş veri kapsamı hem de sektörel çözümler sunar. Bu sayede LCA’nın, farklı endüstrilerde ve özellikle yapı sektöründe, karar alma süreçlerine ve sertifikasyon süreçlerine çok daha hızlı ve etkin bir şekilde entegre edilmesi mümkün hale gelmektedir. SimaPro ve One Click LCA olarak iki farklı yazılım platformu hayatına devam ederken ilerleyen yıllarda ortak ve daha güçlü modüller, yazılımlar ile LCA sektöründe heyecan verici gelişmeler ön görülmektedir.

Metsims Sustainability Consulting, SimaPro global partnerliğinin yanında müşteriler için özel olarak oluşturulan “terzi usulü” LCA veri tabanları ve yazılımlarıyla 20’den fazla ülkede hizmet vermeye devam etmektedir.

Metsims Sustainability Consulting Sürdürülebilirlik Danışmanı

Furkan Can Akalın